Khánh Hòa không chỉ được biết đến là xứ Trầm Hương mà còn nổi tiếng với những làng trầm thủ công, trong đó, nổi bật là làng nghề xoi trầm Phú Hội 1. Đây là một trong 4 làng nghề tiêu biểu vừa được UBND tỉnh Khánh Hòa công nhận vào tháng 8-2016.
%209-10.jpg)
Khi xoi trầm, người thợ phải thật chăm chú, cẩn thận và khéo léo trong từng công đoạn.
Hàng trăm năm trước, xã Vạn Thắng, huyện Vạn Ninh là một trong những nơi nổi tiếng thạo nghề “đi địu” (đi tìm trầm hương). Người xưa đi địu không bao giờ đốn hạ cây dó bầu mà công phu tỉa gọt những chỗ có trầm ở thân hay rễ. Đối với cây non, họ cẩn thận chành vài nhát (mở miệng) tạo vết thương để nuôi trầm. Thời nay, người đi địu rất nhiều, họ không chỉ chặt cây mà còn đào xới, lật tung gốc, rễ; đó là chưa kể có người nhổ bật cả dó bầu non khiến trầm kỳ tự nhiên cạn kiệt. Khi không còn nguồn trầm kỳ tự nhiên, người dân chuyển dần sang làm trầm hương nhân tạo cộng thêm nguồn nghệ nhân sẵn có tại địa phương, từ đó hình thành các làng xoi trầm (gọt bỏ cây dó bầu để lấy phần lõi trầm bên trong). Trong đó, sản phẩm chủ yếu của làng là trầm hương mỹ nghệ và sản phẩm phụ là nhang trầm.
Đến thôn Phú Hội 1, xã Vạn Thắng đâu đâu cũng phảng phất mùi thơm ngát, dìu dịu của trầm hương. Du khách dễ dàng bắt gặp hình ảnh hàng chục người ngồi cặm cụi xoi, xỉa trầm trong những căn nhà. Dụng cụ để xoi trầm là những cái dũm với nhiều kích cỡ khác nhau. Dũm to dùng để phá xác làm nhang, dũm nhỏ để tỉa đường nhỏ vào sâu.
%209-10.jpg)
Nhang trầm Vạn Thắng được làm từ xác gỗ cây dó bầu.
Nguyên liệu chính để tạo trầm cảnh là cây dó bầu. Người dân cho biết cây dó bầu phải trồng 10 năm mới bắt đầu tạo trầm. Để tạo trầm, người dân dùng hai cách: Một là lột vỏ cây, sau đó quét thuốc tạo trầm lên; Hai là khoan vào trong thân cây dó rồi đổ thuốc vào. Sau khoảng 2 năm, cây dó sẽ tạo ra trầm. Thuốc tạo trầm được làm từ gỉ sắt, nước mưa, muối và một số phụ gia, pha chế theo liều lượng thích hợp. Thuốc tạo trầm rất quan trọng vì nó quyết định đến chất lượng trầm ra nhiều hay ít.
Để có được cây trầm cảnh đẹp, người thợ phải thực hiện nhiều công đoạn. Khúc dó bầu được đẽo lớp vỏ gỗ bên ngoài đến khi lộ mạch trầm. Người thợ dùng dũm xoi, xỉa những phần gỗ trắng để lộ ra những mạch trầm muôn hình vạn trạng. Với những mạch trầm uốn lượn như trôn ốc, họ phải tỉ mẩn dùng cây móc nhỏ nạo từng chút gỗ một. Cứ thế người thợ miệt mài dũa từng thớ vỏ cây dó lấy lớp lõi trầm hương.
Từ một vài hộ ban đầu đến nay, làng đã có 260 hộ với 1.300 lao động làm nghề, thu nhập bình quân 4 triệu đồng/người/tháng. Những năm trở lại đây, làng nghề phát triển mạnh, thu hút số lượng lớn lao động nông thôn tham gia góp phần giải quyết việc làm, tăng thêm thu nhập cho người dân địa phương.
Bài và ảnh: MINH HỒNG