Từ nhiều năm nay, việc tổ chức hội hô bài chòi đã thành nét sinh hoạt văn hóa độc đáo ở phố biển Nha Trang. Tham gia chơi hội bài chòi một lần, du khách sẽ có những cảm xúc khó quên, một cảm nhận khác thú vị về Nha Trang.
Hội bài chòi do các thành viên Câu lạc bộ Bài chòi cổ dân gian thực hiện.
Vào mỗi dịp cuối tuần, bầu không khí ở khu vực công viên bờ biển phía Nam Quảng trường 2-4 như rộn rã, sôi động hơn với không gian hội bài chòi dân gian. Các nghệ nhân, nhạc công của Câu lạc bộ Bài chòi cổ dân gian trực thuộc Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh tỉnh Khánh Hòa ra đây để hô hát trò chơi bài chòi. Trong làn gió biển mát lành, những lá cờ hội tung bay trên 9 chòi chơi được xếp bao quanh một khoảng sân nhỏ. Giữa sân có một ống đựng 27 con bài với những tên gọi khác nhau như: Tứ móc, tám dừng, lục chạng, cửu điều, tám miếng, ba bụng, bảy thưa, tứ tượng, bánh hai, bát bồng, tam quăng, chín cu, ông ầm, bảy liều, nhì nghèo, năm dụm, cửu chùa, nhứt trò… Trên mỗi chòi, có đặt một chiếc mõ tre cùng ống đựng quân bài.
Chuẩn bị đến giờ hô hát, những làn điệu bài chòi được xướng lên khuấy động không khí. Những người đóng vai chú Hiệu cũng thay nhau cất lên lời ca mùi mẫn, ngọt ngào, nhưng cũng không kém phần hóm hỉnh để thu hút người chơi. Khi thấy người chơi đã đông, Hiệu vừa hát vừa đưa các thẻ bài mời người chơi mua thẻ để tham gia hội chơi bài chòi. Mỗi thẻ 50 nghìn đồng cho 2 lượt chơi, nếu thắng cuộc, người chơi sẽ được Hiệu hát chúc phúc, mời trầu rượu và nhận tiền thưởng. Tuy nhiên, số tiền mua thẻ và tiền thưởng này cũng mang tính chất vui là chính, bởi nhiều người sau khi thắng cuộc đã tặng lại số tiền đó cho Hiệu.
Khi 9 chòi đã đủ người, cũng là lúc hội chơi bài chòi bắt đầu. Các Hiệu lần lượt đi đến ống đựng con bài để rút ra từng con bài. Rút được con nào Hiệu liền hát một câu về con bài đó rồi hô tên con bài để người chơi dò trong thẻ bài có hay không. Khi thấy có tên con bài trùng với tên trong thẻ bài thì người chơi gõ mõ báo cho Hiệu biết. Chẳng hạn khi rút được con nhì nghèo, Hiệu sẽ hát “Ngày thường thiếu áo thiếu cơm/Đêm nằm không chiếu, lấy rơm làm giường/Dù dơi, dép bướm, chật đường/Màn loan, gối phượng, ai thương kẻ nghèo”; rút được con lục chạng thì có câu “Bậu khoe giỏi, sao chẳng chịu đi thi/Cứ ăn xó bếp, ngủ thì chuồng trâu/Bậu ơi! Tôi chẳng ưng đâu/Trạng gì như thế, có hầu cũng uổng công”… Có thể thấy, mỗi lời hát không chỉ đơn thuần để mô phỏng cho tên con bài, mà đó còn là nỗi niềm tâm sự của dân gian xưa thông qua trò chơi này. Cứ như thế, hội hô hát bài chòi trôi qua từ lượt chơi này đến hội chơi khác. Mỗi lượt chơi, người thắng cuộc là người có đủ tên của 3 con bài được ghi trên thẻ bài.
Nhân vật Hiệu hướng dẫn cách chơi bài chòi.
Tham gia vào hội chơi bài chòi, có nhiều du khách hàng đêm quây quần vừa để xem, vừa để chơi. Dù là người trong nước hay nước ngoài thì họ đều cảm nhận được bầu không khí vui nhộn nơi đây.
- “Gia đình tôi chọn Nha Trang làm điểm đến sau những ngày dịch bệnh Covid-19 đã được kiểm soát. Khi đi dạo phố, tôi thấy có hội chơi bài chòi nên vào xem vì chúng tôi có biết đây là loại hình văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận. Quả thật, tham gia vào trò chơi này chúng tôi thấy rất vui, đem lại cảm giác phấn chấn trong lòng”, chị Nguyễn Kim Xuyến - du khách đến từ TP. Hồ Chí Minh cho biết.
Không chỉ người chơi có được niềm vui, ngay cả những người đóng vai Hiệu, vai chủ trò cũng tìm cho mình những niềm vui riêng. “Tôi biết hô hát bài chòi từ năm 16 tuổi, đến nay cũng đã hơn 60 năm theo nghề này. Trước đây, mỗi dịp Tết đến xuân về thì hội bài chòi diễn ra ở khắp nơi. Nhưng nay đã ít hơn rất nhiều. Chính vì thế, mỗi lần có dịp được ra đây hô hát bài chòi tôi đều vui lắm. Mình vừa được thỏa niềm yêu thích, vừa được mang đến cho mọi người biết về một loại hình văn hóa của cha ông”, bà Năm - thành viên lớn tuổi nhất trong Câu lạc bộ Bài chòi cổ dân gian tâm sự.
Khán giả nhí xem hội chơi bài chòi.
Theo ông Nguyễn Thanh Dũng - Phụ trách Câu lạc bộ Bài chòi cổ dân gian, trong các đêm thực hiện hội bài chòi đều thu hút hàng trăm lượt người dân và du khách tới xem. Trong đó có rất nhiều người trực tiếp tham gia chơi, trung bình mỗi đêm diễn ra từ 5 đến 8 hội chơi. “Từ khi được UNESCO công nhận, sự quan tâm của mọi người đối với hội bài chòi cũng nhiều hơn. Điều này khiến cho các thành viên trong câu lạc bộ có thêm động lực để phục vụ mọi người”, ông Nguyễn Thanh Dũng cho biết.
Hô hát Bài chòi là loại hình trò chơi diễn xướng dân gian đã được ra đời hơn 100 năm trước. Hội chơi phổ biến rộng rãi ở khu vực Trung Trung bộ và thường diễn ra vào lúc nông nhàn hay Tết đến xuân về. Còn nay, để góp phần giới thiệu, quảng và đưa loại hình hô hát dân gian này đến gần hơn với du khách, hội chơi bài chòi lại được diễn ra những ngày cuối tuần trong năm. Từ đó, du khách đã hiểu thêm về một món ăn tinh thần truyền thống của người Việt.
Bài và ảnh: HỒNG HẢI