Theo nhà nghiên cứu
văn hóa dân gian Mấu Quốc Tiến, lễ Bỏ mả thường được tiến hành trong 3 ngày
nhưng nếu điều kiện khó khăn, gia chủ có thể rút ngắn thời gian tổ chức lễ. Khi
tổ chức Lễ Bỏ mả cho người thân, gia đình phải mời đủ những người đã từng tham
dự lễ tang để họ chia tay lần cuối với người chết, đồng thời để bày tỏ lòng tri
ân của gia đình đối với cộng đồng. Vì vậy, để tổ chức Lễ Bỏ mả, gia chủ phải
chọn ngày giờ, sau đó chuẩn bị trước hàng tháng việc ủ rượu cần, dựng sạp lễ,
làm nhà mồ, trang trí nhà mồ và đặc biệt là làm kagor (vật mang hình con thuyền
gỗ được đặt trên nóc nhà mồ - biểu tượng cho nơi trú ngụ của ông bà ở thế giới
bên kia)… Điều làm nên sự độc đáo của lễ Bỏ mả chính là sự tích hợp nhiều giá
trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống, mang giá trị gắn kết cộng đồng. Trong lễ
Bỏ mả, ngoài các nghi thức cầu cúng còn có các hình thức nghệ thuật dân gian
được trao truyền từ nhiều thế hệ như nghệ thuật chạm khắc gỗ (trụ nhà mồ,
kagor), nghệ thuật trình diễn (múa, âm nhạc)… trong đó nghệ thuật làm kagor ẩn
chứa nhiều giá trị văn hóa hơn cả. Khi làm kagor, các nghệ nhân Raglai chạm
khắc, vẽ nhiều hình ảnh về chim muông, rồng, cá... Các màu sắc để trang
trí cột nhà mồ và kagor đều được lấy từ màu tự nhiên rất đẹp mắt. Dựa vào
kagor, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng người Raglai xuất thân từ miền biển.
Kargor là những gì còn sót lại trong ký ức về biển của người Raglai, là nguồn
cội mà họ hướng về với tất cả lòng thành kính.
Cần được bảo tồn
nguyên bản
Việc lễ Bỏ mả trở
thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một tin vui cho cộng đồng người
Raglai ở Khánh Sơn và những ai yêu quý huyện vùng cao này. Ông Mấu Xuân Danh
(xã Ba Cụm Bắc, Khánh Sơn) bày tỏ: “Chúng tôi rất tự hào khi lễ Bỏ mả được công
nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều này chứng tỏ Nhà nước đánh
giá cao văn hóa truyền thống của người Raglai…”. Tuy nhiên, cùng với niềm vinh
dự ấy, một nhiệm vụ quan trọng là làm sao để bảo tồn và phát huy giá trị nghi
lễ này.
Thực tế cho thấy,
sự va đập về văn hóa đã làm lễ Bỏ mả có những sự pha tạp, mất dần những nét độc
đáo vốn có. Trong những lần lên Khánh Sơn, người viết bài đã nhìn thấy những
ngôi mộ của người Raglai ở các xã Sơn Hiệp, Sơn Lâm… không được lợp tranh theo
kiểu truyền thống mà được lợp tôn trông rất phản cảm. Hoa văn trang trí ở cột
nhà mồ và kagor được vẽ bằng sơn công nghiệp chứ không phải bằng màu sắc tự
nhiên: màu đen được làm từ than, màu xanh bằng nước lá cây, màu vàng của nghệ,
màu đỏ là sự hòa trộn của vôi và trầu. Theo tín ngưỡng của người Raglai, sau
khi làm lễ Bỏ mả xong là cắt đứt mọi quan hệ giữa người sống và người chết, vì thế
sẽ không quay lại thăm mồ mả của người thân, cũng không làm bia đề tên như
người Kinh nhưng thời gian gần đây, khá nhiều mộ của người Raglai ở Khánh Sơn
đã có bia ghi tên người chết.
|
Trao đổi với người
viết, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Mấu Quốc Tiến khẳng định, việc lai tạp
trong cách thức xây dựng nhà mồ, làm kagor là điều có thật và ngày càng rõ nét
hơn. Theo ông Tiến, thông thường người Raglai làm kagor với những nét chạm khắc
thô nhưng rất có hồn, còn bây giờ nhiều người đã sử dụng cưa máy để làm kagor
rất cầu kỳ. Kagor theo kiểu truyền thống chỉ có chim muông, cá… nhưng bây giờ
nhiều người lại vẽ thêm hình người. “Nhìn những giá trị văn hóa truyền thống
của đồng bào mình ngày càng mất đi, tôi rất tiếc nuối. Tôi mong muốn, cùng với việc
công nhận lễ Bỏ mả là di sản văn hóa quốc gia, chính quyền và ngành Văn hóa sẽ
đầu tư nhiều hơn nữa cho công tác bảo tồn văn hóa truyền thống của người
Raglai”, ông Tiến nói.
Việc ngành Văn hóa
tiến hành lập hồ sơ để Bộ VH-TT-DL công nhận lễ Bỏ mả của người Raglai là di
sản văn hóa phi vật thể quốc gia là việc làm cần thiết. Tuy nhiên, điều quan
trọng không kém là phải làm sao để bảo tồn được di sản. Thiết nghĩ, ngành Văn
hóa cần phối hợp với địa phương xây dựng kế hoạch dài hạn về bảo tồn văn hóa
Raglai. Trong đó, đặc biệt đẩy mạnh việc tuyên truyền đối với đồng bào Raglai -
chủ thể của nền văn hóa bản địa; gắn việc bảo tồn văn hóa truyền thống với việc
xây dựng đời sống văn hóa ở nông thôn mới; đưa việc bảo tồn văn hóa truyền
thống thành tiêu chí hàng đầu trong việc xét duyệt danh hiệu làng văn hóa…
Theo Báo Khánh Hòa
|