Khu bảo tồn Rạn Trào là khu bảo tồn biển có quy mô nhỏ đầu tiên ở Việt Nam được quản lý bởi cộng đồng dân cư địa phương. Khu bảo tồn nằm trong vịnh Vân Phong, thuộc xã Vạn Hưng, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa; cách TP. Nha Trang chừng 45 km về phía Bắc, cách thị trấn Vạn Giã 8 km.
Khu bảo tồn biển Rạn Trào (Vạn Ninh, Khánh Hòa)
Cuộc khảo sát năm 2001 của tỉnh Khánh Hòa và IMA Việt Nam cho thấy, người dân thuộc thôn Đá Trắng khai thác san hô tại Cùm Meo và sử dụng chất độc, mìn để đánh bắt cá ở rạn san hô. Vì vậy, môi trường biển ở đây bị de dọa nghiêm trọng. Để thực hiện công tác bảo tồn môi trường sinh thái biển ở Rạn Trào, dự án thí điểm “Khu bảo tồn biển Rạn Trào” được thành lập dưới sự cho phép của UBND tỉnh Khánh Hòa (theo Công văn số 2479/UB ngày 7-11-2001) và nhận sự hỗ trợ về mặt của kỹ thuật, tài chính của Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển Cộng đồng (MCD) (tiền thân là Liên minh Sinh vật biển quốc tế, IMA). Khu bảo tồn ra mắt vào ngày 25-3-2002.
Mặc dù chỉ cách bờ vài hải lí và rộng gần 90 ha, trong đó vùng lõi 54 ha nhưng hệ động, thực vật ở đây rất phong phú với 28 rạn san hô, 145 loài thực vật phù du, 115 loài động vật phù du, 190 loài động vật đáy mềm, 5 loài cây ngập mặn, 6 loài cỏ biển, 69 loài cá và 25 loài động vật không xương sống trú ngụ và kiếm ăn trong khu vực. Đặc biệt, khu bảo tồn còn có nhiều loài sinh vật biển quý hiếm như bào ngư, hải sâm, cá ngựa và hải quỳ.
Thế giới sinh vật biển phong phú trong Khu bảo tồn Rạn Trào
Trước đây, khi chưa có khu bảo tồn, nạn khai thác san hô sống và đánh bắt hải sản tận diệt đã khiến môi trường bị suy giảm nghiêm trọng. Khu bảo tồn Rạn Trào đã triển khai nhiều hoạt động như tuyên truyền ý thức cộng đồng; lấy lợi nhuận từ các hoạt động bảo vệ để duy trì chi phí bảo tồn biển; thực hiện quản lý biển qua việc cấm khai thác, ngừng đánh bắt cá, hạn chế cư trú với biện pháp quản lý năng động.
Qua hơn 15 năm kiên trì thực hiện, đến nay, Khu bảo vệ biển Rạn Trào đã tái tạo được 25 ha rạn san hô với hơn 82 loài san hô thuộc 37 giống và 14 họ. Nhiều nguồn giống thủy hải sản trước đây đã cạn kiệt như tôm hùm, cá ngựa, hải sâm, ốc nhảy, bàn mai... đã được phục hồi, phát triển. Hiện tại, ở Rạn Trào có 114 loài cá, thuộc 45 họ, trong đó có 65 loài cá rạn san hô. Ngoài ra, đã xác định được 30 loài thân mềm, trong đó có những loại giá trị cao như ốc nhảy, sò lông, tu hài, ngọc trai đen, bàn mai, ngao rá. Thảm cỏ biển và rong biển ở Rạn Trào cũng khá đa dạng. Rạn Trào trở thành một mô hình điểm về sự kết hợp giữa lợi ích của cộng đồng và việc bảo tồn tự nhiên trên cơ sở phát triển du lịch của địa phương.
Thu gom rác thải tại Khu bảo tồn biển Rạn Trào. Ảnh: baokhanhhoa.com.vn
Du khách đến đây, ngoài việc được đắm mình trong làn nước biển trong xanh, còn có cơ hội tận mắt nhìn ngắm một thế giới sinh vật biển kỳ diệu, đầy màu sắc. Cùng quan sát cảnh từng đàn cá bơi lội tung tăng, nhìn những con ốc, con sò di chuyển chầm chậm hay vẻ đẹp muôn hình, muôn sắc của những loài san hô... Chắc chắn đó sẽ là những phút giây trải nghiệm đầy thú vị và ấn tượng đối với bất cứ ai. Ngoài ra, du khách còn bị hấp dẫn bởi mô hình du lịch cộng đồng, nhà ở homestay. Ở đây, gia đình nào có đủ các tiêu chí như nhà ở sạch sẽ, hợp vệ sinh đều được tham gia phục vụ khách du lịch như: dịch vụ ăn uống sinh hoạt tại nhà, ngủ qua đêm. Trong không gian mênh mông của biển, du khách sẽ dễ dàng hòa mình vào không gian thanh bình của làng quê và sự tận hưởng kì nghỉ của mình.